کابوس طالبان؛ سایه تاریک تاریخ بر جامعه افغانستان - بازی های فکری

خبرنگاران؛ سجادبهزادی- ماموریت نیروهای بین المللی در افغانستان به پایان رسید و آنها بعد از 20 سال به صورت رسمی خاک افغانستان را ترک می کنند. این مأموریت به رهبری آمریکا در واکنش به حملات تروریستی 11 سپتامبر 2001 برای سرنگونی طالبان بود.

طالبان آن روز سرنگون شد اما امروز بعد از 20 سال کابوس بازگشت خود در قدرت را هر روز پررنگ تر می کنند.علیرغم کمک های دنیای و تلاش های مدنی در درون جامعه افغانستان در دو دهه گذشته ، دمکراسی هرگز در این کشور نهادینه نشد و آزادی های نیم بند موجود بیش از هر زمان در معرض آسیب قرار گرفته است.

درست است که افغانستان امروز با کشور ویران تحت رژیم قانون گریز طالبان که در حمله به رهبری ایالات متحده در سال 2001 سرنگون شد تفاوت های زیادی دارد اما تغییرات بعد از طالبان در این کشور ریشه دار نیست و خروج آمریکا از این کشور می تواند به خشونتی دامن بزند که به نابودی دوباره امید های مدنی در جامعه افغانستان منجر شود.

هر آنچه هست اینبار خروج آمریکا از افغانستان جدی شده است و بایدن گفته استنمی خواهد چهارمین رئیس جمهور آمریکا باشد که تنها نظاره گر شرایط سربازانش در افغانستان باشد و بلکه زمان آن فرا رسیده تا به طولانی ترین جنگ آمریکا پایان دهیم. زمان آن است که نیرو های آمریکایی به کشورشان بازگردند.

آمریکا با این تصمیم در واقع از مهمترین برگ برنده خود در مذاکرات با طالبان عبور کرد و بیم آن می رود خروج آنها از افغانستان وگردن نهادن به خواست و آرزوی طالبان ، سبب تسلط قدرت افراط گرایی بر جنوب و سپس کل افغانستان باشد.

مارک میلی، رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا به تازگی گفته استبا تسریع فرایند خروج آمریکا از افغانستان آینده ای نامشخص و حتی نتایجی بد ازسوی طالبان در انتظار کابل خواهد بود و ارتش و پلیس افغانستان اگر چه تجهیز شده و آموزش دیده اند، اما بدون حمایت بین المللی نیرو های افغان نمی توانند مقابل طالبان بایستند.

جو بایدن شاید آنگونه که در دهمین سال مرگ بن لادن گفت آمریکا او را تا دروازه های جهنم تعقیب کرد ؛ اما امروز افغانستانی را ترک می کند که در آستانه یک جهنم وآشوب دیگری گرفتارشده است.اکنون بسکمک از افغان ها از ورود به مرحله وحشتناک جنگ داخلی در ادامه یک درگیری که به عنوان یکی از خشونت بارترین جنگ ها در دنیا توصیف شده هراس دارند.

آنگونه که هنری کسینجر در کتاب نظم دنیای نوشته است علیرغم هشدار اولیه به آمریکا، کشور افغانستان بعنوان گورستان امپراتوری ها تبدیل نشد اما افغانی های زیادی تا کنون در جنگ با طالبان کشته شدند ودر گورستان دفن شده اند ویا سایه جنگ ومرگ همچنان آنها را تهدید می کند.

پس از عقب نشینی نیروهای شوروی در سال 1988 از افغانستان و امروز خروج نیروهای آمریکایی؛ تاریخ بار دیگر سایه ای تاریک وطولانی بر افغانستان می افکند و اگر جنگ داخلی شدت بگیرد یا طالبان بر کل افغانستان مسلط شود چه کسی دستاوردهای 20 سال گذشته را حفظ خواهد کرد؟

در این یادداشت کوتاه مجال نیست که به همه دستاوردهای بعد از طالبان برای جامعه افغانستان اشاره شود اما در یک مورد و به گواه گزارش 2021 سازمان مردم نهاد گزارشگران بدون مرز آزادی رسانه ها، یکی از دستاوردهای مهم پس از طالبان برای جامعه افغانستان محسوب می شود که نمی توان آن را نادیده گرفت.

دراین گزارش که هرساله درباره آزادی رسانه ها در دنیا و شفافیت در اطلاع رسانی منتشر می شود آمده است؛ ایران با رتبه 174 (در بین 180 کشور) شرایط بدتری نسبت به افغانستان با رتبه 122 دارد و نروژ ، فنلاند ، سوئد و دانمارک به ترتیب با رتبه یک تا چهار از بهترین کشورها در این زمینه هستند.

اعتماد مردم نسبت به رسانه ها در افغانستان در یک دهه گذشته در مواردی بیشتر از اعتماد به کلیت نظام سیاسی آن کشور بوده است و رسانه ها نقدهای صریح وفزاینده ای به ساختار سیاسی کشور داشتند، اگر چه این نقد ها هرگز نتوانست به دگرگونی های جدی در این کشور منجر شود.

به عبارت دیگر، حضور رسانه های نیرومند در کنار دولتی که در ده سال گذشته براساس یافته های بنیاد دنیای صلح جزء 10 دولت ناکام دنیا بوده، اگر چه به آگاهی و شعور سیاسی جامعه کمک شده است اما دمکراسی را در این کشور پایدار و ریشه دار نکرده است و تنش های موجود نشان می دهد که بخش افراطی وطالبانیسم در این کشور ، همچنان آزادی و دمکراسی را مقابل خود می بیند.جایی هم که درگیری وجود داشته باشد، آزادی دود می شود، ایدئولوژی طالبان به گونه ای است که در جایی حاکم شود مانند گذشته استبداد را در پیش خواهند گرفت و حتی اکنون نیز گفته می شود در مناطق تحت تسلط طالبان تعداد کمی از دختران به مدرسه می فرایند.بدون شک زنان جامعه افغانستان که به آزادی های نسبی دست یافتند اکنون بیشترین دلهره را از بازگشت طالبان دارند.

کابوس قدرت طالبان در یک قدمی جامعه افغانستان احساس می شود و کاری هم از دمکراسی و ساختار سیاسی ناقص افغانستان ساخته نیست. در آستانه خروج نیروهای آمریکا و قدرت دریافت طالبان ، بسکمک ازکارشناسان مسایل سیاسی به شکست غم انگیز دمکراسی در افغانستان باور دارند و از دموکراسی در افغانستان با عناوینی چون شبه دموکراسی، دموکراسی وارداتی، دموکراسی تحمیلی و دموکراسی بدون دموکرات ها یاد می کنند.

اگر لیبرالیسم و دمکراسی در جامعه ای ریشه داشته باشد واز درون شکل بگیرد؛ شاید در دوره هایی از تاریخ مانند آمریکای ترامپ، رهبرانی پوپولیست از درون آن زائیده شود اما هرگز در طولانی مدت به دامان افراطی گرایی رادیکال مانند طالبان گرفتار نخواهد شد؛ بر خلاف آن نیز هر کجا صلح و مدارا نباشد خطرچیرگی افکار طالبانیسم بر امور وجود دارد واین موضوع تنها مخصوص کشور افغانستان نیست.

بسکمک از کشورهای توسعه نیافته در خاورمیانه که رهبران و قدرت های سیاسی در آنها به بلوغ نرسیده اند و در پیوستن به سازمان های دنیای هنوز مقاومت می کنند و مدام در حال تنش و حذف نخبگان هستند می توانند بستری برای بروز افراطی گرایی باشند.

دانشجوی دکتری جامعه شناسی سیاسی