طرحی نو در سیاست خارجی قرن جدید - بازی های فکری

آنانی که هنوز در قید حیات هستند، تصاویری گوناگون در مقابل دیدگان خود دارند. بعضی بر آنچه داریم و دارند می بالند و به خود افتخار می نمایند. بعضی دیگر تصویری پرابهام و مشحون از تضاد های فکری، فرهنگی، سیاسی و مالی و بحران های آب، محیط زیست، بی کاری، آینده سازی و آموزش را می بینند.

در حسرت اشتباهاتی هستند که اگر نمی شد، امروز شاید کشور لباسی زیباتر، با جلوه ای زیبنده تر بر تن داشت. به جمهوری اسلامی ایران از دو منظر می توان نگریست. تصویری از درون که ما از آن داریم و انگاره ای در برون در اذهان دیگران نقش بسته است. هرچند هم این ما را باید تعریف کرد و هم آن دیگران را. از ما درون کشور می گذرم که بحثی طولانی و اختلافی است و یکی از راه چاره های برون رفت از شرایط کنونی نیز در شناختن همین ما است؛ اما نمی توان از دیگران و آنچه درباره ایران در ذهن دارند، گذر کرد و به آن بی توجه ماند. لازم است تصویر واقعی خود را در آینه دیگران ببینیم و صادقانه و جسورانه بگوییم صندلی ما در دنیا کجاست. از کشوری با فرهنگ و تمدن سه یا پنج هزار ساله چه تصویری در اذهان دنیایان وجود دارد. مسلمانان دیگر کشور ها درباره ما چه می گویند و چگونه قضاوت می نمایند. پس از یافتن پاسخی منصفانه اگر لازم شد طرحی نو در اندازیم. اصطلاح دهکده دنیای (Global Village) که مارشال مک لوهان در توصیف آینده دنیا به کار برد، امروز تحقق یافته است.

هفت دهه قبل مک لوهان شرح داد که دنیا چگونه در پرتو فناوری الکتریکی به صورت یک دهکده فشرده تغییر می نماید. اطلاعات در هر نقطه از دنیا در کسری از ثانیه به نقطه ای دیگر منتقل می گردد. امروز در دنیای زندگی می کنیم که کوچک ترین و کم اهمیت ترین اتفاق در روستایی دور افتاده می تواند به بمبی خبری تبدیل گردد. فرقی نمی نماید توطئه ای از سوی استکبار دنیای باشد یا اهمیت آن خبر در دنیای که با 50 سال قبل کاملا متفاوت است.

اگر این گزاره که مدعی است تصویری که از خود ساخته ایم، تناسبی با تاریخ و تمدن ایران ندارد، حتی کمی تا قسمتی! مقرون به صحت باشد، لازم است در اصلاح آن اندیشه کنیم. گفتم این بحث در بین ما اختلافی است و عده ای آن را بر نمی تابند. اشکالی هم بر آن وارد نیست؛ زیرا همین امر مقدمه کنکاش، بحث و مجادله (البته از نوع احسن)، دستیابی به حقیقت و اصلاح است؛ بنابراین با فرض متناسب نبودن انگاره ایران در اذهان و افکار دنیا، لازم است اصلاح این تصویر را در اولویت قرار دهیم. لازمه تحقق این مهم و ارائه تصویری واقعی از کشور در دنیا در وهله اول سرانجام دادن به دوگانه ایرانیت و اسلامیت است.

تخریب عامدانه تمدن و فرهنگی چند هزار ساله، اقدامی از سر بی تدبیری و نفی سرمایه تأثیر گذار فرهنگ و ادبی است که تمدنی عظیم بر آن بنا شده است. امام راحل آثار شهید مطهری را بدون استثنا خوب و انسان ساز توصیف نموده اند. یکی از این آثار خدمات متقابل ایران و اسلام است. هم نگرش شوونیستی بر داشته های ایرانی ناصحیح و گمراه نماینده است و هم تصویر این منم طاووس علیین شده از وجوه دیگر. بپذیریم که ما هم جزئی از اقیانوس امت اسلامی هستیم و نه همه آن. در انگاره سازی جدید نه گذشته عظیم نمایی می گردد و نه حال تقلیل می یابد. نگاهی واقع گرایانه و استفاده از منابع غنی ایرانیت و اسلامیت برای تعامل با دنیا. هدف در این راستا توسعه همه جانبه و پایدار کشور و ارائه الگویی واقعی و برازنده از جمهوری اسلامی است. در آغازین روز های سال و قرن جدید نیازمند فائق آمدن بر اختلافات فکری هستیم. سلایق را نمی توان یکسان کرد و نباید در پی آن بود. برای همراه کردن مردم با حاکمیت غنی ترین سرمایه بازگشت به فرهنگ مدارا، مروت، گذشت و جوانمردی است. این هم آموزه فرهنگ ایرانی است و هم شاه بیت شریعت.

آنچه ما به آن افتخار می کنیم، بیان حکیمانه سعدی سخن سرای درباره بنی بشر است که 700 سال قبل فرمود: بنی آدم اعضای یک پیکرند/ که در آفرینش ز یک گوهرند که البته این سخن، ترجمان فرمایش مولا علی (ع) در آموزه حکمرانی به مالک اشتر نخعی است که مردم تحت امر فرماندار خود را به دو دسته تقسیم کرد: فإنَّهُم صِنفانِ: إمّا أخٌ لَکَ فی الدِّینِ، أو نَظیرٌ لَکَ فی الخَلقِ. این نگاه اسطرلاب غلبه بر کینه ها، گام اول همدلی مردم و برون رفت از دوگانه های مختلف است.

در سیاست خارجی کشور نیز باید اصل را بر توسعه همه جانبه ایران بگذاریم. لازمه این مهم، تعامل و روابط سازنده با دنیا با موضوع منافع ملی و زدودن پیرایه های ناشی از تنش های غیرضرور با همسایگان و دیگر کشور های دنیا است. مردم کشور که صبورانه همه مسائل را تحمل نموده و می نمایند، شایسته برخورداری از سطحی مقبول در زندگی و آینده ای مطمئن برای فرزندانشان هستند.

شرایط فعلی در واکسیناسیون حتی به بهانه تحریم برای مردم قابل قبول نیست. کشوری را سراغ ندارم که چوب حراج به نخبگان خود به دلیل شرایط مالی، آینده مبهم و نوع نگرش به زندگی بزند. در همین دهکده دنیای، جوان ایرانی با یک کلیک در اینترنت، شرایط کشوری را که در آن زندگی می نماید، نه با آمریکا و اروپا و ژاپن بلکه با کشور های هم جوار مقایسه می نماید.

اقتدار ملی و عزت دینی کشور و مردم در گرو برخورداری از توسعه مالی درسطح متوسط دنیا، پروژه های عمرانی، صنعتی و از همه مهم تر ترویج اخلاقی کشور است. تنش زدایی در منطقه و تعامل سازنده با دنیا از لوازم پرداختن به درون فارغ از نگرانی از برون است. سازندگی کشور از راستا اعتمادسازی و دوستی با همسایگان، منطقه و دنیا می گذرد. راه چاره حکیمانه با دوستان مروت، با دشمنان مدارا را در فرهنگ خود داریم. ناگفته پیداست سخن و منطق قلدرمآبانه از هیچ کشور و فردی برای ما پذیرفتنی نیست؛ ولی گرهی را که با مهارت انگشتان می توان باز کرد، نباید به دندان سپرد.