بیوگرافی کامل زاها حدید، معمار عراقی بریتانیایی اعجوبه - بازی های فکری

بیوگرافی زاها حدید

زها محمد حدید، معمار عراقی بریتانیایی است که بیشتر عمر خود را در بریتانیا سپری نموده است. با این وجود ریشهٔ خانوادگی او عراقی است و افتخار دنیای معماری عرب و البته دنیا محسوب می گردد. نوشتار و تلفظ صحیح نام او زها حدید است که به دلیل نوشتار زبان انگلیسی (Zaha Hadid) در بسیاری منابع فارسی به اشتباه زاها حدید نوشته شده است. از این رو ما نیز برای روشن کردن مسأله اسم وی را در عنوان، بیوگرافی زاها حدید نوشته ایم. تلفظ صحیح نام او زها حدید می باشد.

اصالت و دوران کودکی زاها حدید

زاها حدید متولد 31 اکتبر 1950 در شهر بغداد است و در 31 مارس 2016 در میامی (Miami) ایالت فلوریدا (Florida) آمریکا درگذشت. وی در سال 2004 لقب اولین زنی را گرفت که پیروز به دریافت جایزهٔ معماری پریتزکر (Pritzker) شده است.

پدر او محمد حدید شخصیت شناخته شده و یکی از بنیان گذاران حزب دمکراتیک ملی (الحزب الوطنی الدیمقراطی) عراق بود که در سال 1999 درگذشت. مادرش وجیهه الصابونجی نیز یک هنرمند بود. خانوادهٔ فوق العادهٔ زاها حدید وی را به گونه ای بی نظیر تربیت نموده بودند. به شکلی که خود او اشاره می نماید:

هیچ گاه تردیدی در من وجود نداشت که شخصیتی مهم و حرفه ای خواهم شد.

تحصیلات و دوره نوجوانی

وی در دوران کودکی در یک مدرسهٔ کاتولیک که زبان اصلی آن فرانسوی بوده، تحصیل نموده است. مدرسه ای که معلمان آن راهبه بوده اند. بچه ها از مذاهب گوناگون نیز در این مدرسه حضور داشته اند. وی در مصاحبه با کاتلین مک گویگان (Cathleen McGuigan) از مجلهٔ نیوزویک (Newsweek) گفته است:

هنگامی که بچه ها مسیحی به عبادت گاه می رفتند، بچه ها مسلمان و یهودی با هم دیگر مشغول بازی می شدند.

علاقهٔ او به دنیای معماری با سفر خانوادگی آنها به ناحیه تاریخی سومر (Sumer)، زمانی که زاها هنوز نوجوان بود، شاخص شد. وی در مصاحبه با جاناتان گلنسی (Jonathan Glancey) از روزنامهٔ گاردین (Guardian) می گوید:

پدرم ما را برای بازدید از شهرهای سومری به آنجا برد. ابتدا سوار قایق شدیم. پس از آن نیز برای دیدن روستاهای داخل مرداب، سوار قایق کوچکی شدیم که از نی ساخته شده بود. زیبایی چشم انداز و ترکیب شن، آب، نی، پرندگان، ساختمان ها و مردم، همگی در تعامل با یک دیگر جریان داشت. تعامل زیبایی که هیچ گاه از خاطر من دور نمی گردد. من در کوشش برای کشف یا شاید ابداع معماری و قواعد برنامه ریزی شهری هستم که بتواند نتیجهٔ مشابه این تصویر را در قالب سبک معاصر ترسیم کند.

تحصیلات آکادمیک زاها حدید

تحصیلات آکادمیک زها حدید از دانشگاه آمریکایی بیروت (American University of Beirut) آغاز شد. وی مدرک ریاضیات خود را از این دانشگاه دریافت کرد.

زاها حدید در سال 1972 به لندن سفر کرد و در مدرسهٔ معماری انجمن معماری (Architectural Association School of Architecture) این شهر مشغول به تحصیل شد. بعدها نیز به شهروند بریتانیایی تبدیل شد. در آنجا با اساتیدی همچون الیا زنگلیس (Elia Zenghelis) و رم کولهاس (Rem Koolhaas) آشنا شد. کولهاس بعدها و در سال 2000 پیروز به دریافت جایزه معماری پریتزکر (Pritzker) شده است.

در سال 1977 و پس از دریافت مدرک خود، در دفتر معماری متروپولیتن (Office of Metropolitan Architecture) مشغول به کار شد. دفتری که توسط زنگلیس و کولهاس پایه گذاری شده بود. هردوی این افراد اکنون در قید حیات هستند. سپس زاها حدید در سال 1980 شرکت خود را در لندن دایر کرد. نام شرکت او دفتر معماران زاها حدید (Zaha Hadid Architects) است و اکنون 427 کارمند دارد.

در کل زاها حدید در موقعیت های متعددی از جمله انجمن معماری (Architectural Association)، دانشگاه هاروارد (Harvard University)، دانشگاه شیکاگو (University of Chicago) و دانشگاه ییل (Yale University) هنر معماری را فراگرفته است.

پر گگرددن و اوج دریافت معماری عراقی بریتانیایی

پس از آغاز دیکتاتوری صدام حسین در سال 1979 و پس از آن، آغاز جنگ ایران و عراق در سال 1980 میلادی، خانوادهٔ حدید عراق را ترک کردند و در سال 1995 راهی لندن شدند. با این وجود پیوند زاها با عراق و لبنان تا اواخر عمرش همچنان ادامه داشت.

شهرت حدید در سال 1983 با پیروز شدن در رقابت طراحی پروژهٔ پیک (The Peak)، دنیای شد. پیک، یک مجموعهٔ تفریحی-ورزشی در هنگ کنگ بود که در دامنهٔ کوه ویکتوریا پیک (Victoria Peak) واقع شده بود. وی ایدهٔ این طرح را از آثار کازیمیر ماله ویچ (Kazimir Malevich)، طراح، نقاش و مجسمه ساز روسی گرفته بود. با نگاهی به طرح این آسمان خراش و مقایسهٔ آن با جنبش والاگرایی (Suprematism) ماله ویچ، متوجه شباهت بیش از حد آنها خواهید شد. این پروژه به مرحله اجرا نرسید اما تفکرات زاها حدید را دنیای کرد.

این پروژهٔ متفاوت باعث شد که زاها حدید به گروهی از معماران که ساختارشکن ها (deconstructivists) نام داشتند، بپیوندد. سبکی که در سال 1988 با برپایی نمایشگاه معماری ساختارشکنانه (Deconstructivist Architecture) شهرت پیدا کرد. این نمایشگاه توسط موزهٔ هنر مدرن (Museum of Modern Art) در شهر نیویورک برپا شد. حدید و رم کولهاس جزو کسانی بودند که آثار آنها در این نمایشگاه به چشم می خورد.

از عرش به فرش

بعضی از آثار او با کم مهری روبرو شد و به انجام نرسید. بلوار کودام (Kurfürstendamm) برلین در سال 1986، مرکز هنر و رسانه دولسدورف (Düsseldorf Art and Media Centre) در سال 1992 و خانهٔ اپرای خلیج کاردیف (Cardiff Bay Opera House) در سال 1994، چندین نمونه از این طرح ها هستند. برای مثال، خانهٔ اپرای خلیج کاردیف در ولز به انجام نرسید و این شهر تصمیم گرفت که بودجه موردنظر را صرف ساخت ورزشگاه کند.

رفته رفته لقب معمار کاغذی به زاها حدید داده شد. بسیاری بر این باور بودند که آثار ساختارشکنانه حدید فقط در حد کاغذ و تئوری است و نمی توان به آنها جامهٔ عمل پوشانید. استفاده از این لقب برای حدید پس از ورود آثار رندر شده او به عنوان آثار هنری به موزه های مشهور، افزایش چشم گیری یافت.

پرواز دوباره با بال های ویترا

اولین پروژهٔ عظیم زاها حدید، ایستگاه آتش نشانی ویترا (Vitra) طی سال های 1993 تا 94 بود. این ایستگاه کوچک در شهر وایل آن در راین (Weil am Rhein) آلمان قرار داشت. این ساختمان، مجموعه ای از بخش های نوک تیز و زوایای متفاوت در کنار المان های معلق است که یک پرندهٔ در حال پرواز را تداعی می نماید. وی همیشه در مورد این ساختمان گفته است:

از آنجایی که 360 درجهٔ متفاوت وجود دارد، لزومی نیست که خود را به عددی خاص (مثل 90 درجه) محدود کنیم.

پروژه املاک آی بی ای هاوزینگ (IBA Housing) در برلین (1989 تا 93)، نمایشگاه مایند زون (Mind Zone) در گرینویچ لندن (1999) و نمایشگاه لند فورمیشن وان (Land Formation One) در وایل آن در راین (1997 تا 99) از دیگر نمونه کارهای زاها حدید در این بازهٔ زمانی هستند. حدید در بیشتر این پروژه ها به دنبال ایجاد فضاهای یکپارچه و جنبهٔ پویای معماری بوده است.

شاهکاری به یادماندنی از حدید

پایه های طراحی زها حدید در سال 2000 قدرت مندتر از گذشته شد. طراحی ساختمان لوئی و ریچارد روزنتال (Lois & Richard Rosenthal Center) برای مرکز هنرهای معاصر (Contemporary Arts Center) سینسیناتی (Cincinnati) در این سال به یکی از معروف ترین آثار حدید تبدیل شد.

در رقابت برای طراحی ساختمان این مرکز، زها حدید و رم کولهاس نیز شرکت داشتند که در نهایت زاها حدید برنده و به اجرای این پروژه گماشته شد. این مرکز 7400 متر مربعی 7 طبقه که در سال 2003 افتتاح شد، اولین موزهٔ طراحی شده توسط یک زن در آمریکا لقب گرفت.

یکی از دغدغه های کارفرمایان این طرح، پیاده رو کوچک خیابان بود. دغدغه ای که با نبوغ حدید به کلی از بین رفت. وی بخش داخلی ساختمان را با بخش خارجی آن ادغام کرد. افرادی که از پیاده رو عبور می نمایند، به نحوی داخل فضای موزه می شوند. ساخت این موزه حدود 34 میلیون دلار هزینه داشت.

تشبیه به مشهورترین معمار تاریخ آمریکا

پروژه عظیم دوم زها حدید مربوط به برج پرایس (Price Tower) در بارتلزویل (Bartlesville) ایالت اکلاهما (Oklahoma) آمریکا است. این ساختمان توسط معمار افسانه ای تاریخ آمریکا، فرانک لوید رایت (Frank Lloyd Wright) ساخته شده است.

قرار شد زاها حدید در سال 2002 موزه ای به این ساختمان الحاق کند. از آنجایی که گاهی اوقات حدید را برای طرح های آینده نگر او به لوید رایت تشبیه می نمایند، این انتخاب عجیب به نظر نمی رسید و او نیز به بهترین شکل از پس این کار برآمد.

استرلینگ پشت استرلینگ

زها حدید در سال 2010 برای طراحی موزهٔ معماری و هنر معاصر MAXXI در رم (Rome) ایتالیا پیروز به کسب جایزهٔ استرلینگ (Stirling Prize) از مؤسسه سلطنتی معماران بریتانیا شد. این جایزه تحت عنوان بهترین بنای معماران بریتانیایی سال به حدید اعطا شد. سال بعد پس از طراحی براق و آینه وار مرکز آموزش متوسطه فرهنگستان اولین گریس (Evelyn Grace Academy) در لندن، دومین جایزه استرلینگ خود را نیز دریافت کرد.

طراحی مواج و غیرمتعارف او برای مرکز فرهنگی حیدر علی اف (Heydar Aliyev Center) در باکو (Baku) آذربایجان، باعث شد که جایزه طراحی برتر سال 2014 را از موزه طراحی لندن (London Design Museum) به دست آورد. زاها حدید اولین زنی بود که پیروز به کسب این جایزه می شد. بخش های متنوعی همچون معماری، اثاثیه، مد، گرافیک، محصول و حمل و نقل در این موزه به رقابت گذاشته می شوند.

آثار شاخص زاها حدید

از دیگر آثار معروف حدید می توان به مرکز ورزش های آبی لندن (London Aquatics Centre) برای استفاده در المپیک 2012 و موزهٔ هنر ایلای و ایدی برود (Eli and Edythe Broad Art Museum) در دانشگاه ایالتی میشیگان (Michigan State University) اشاره نمود. بعضی از طرح های او نیز برای المپیک 2020 توکیو در حال ساخت است.

از دیگر هنرهای زها حدید می توان به طراحی اثاثیه، طراحی فضاهای داخلی (همچون رستوران ها) و طراحی صحنه اشاره نمود. طراحی صحنهٔ اپرای همه زن ها اینگونه اند (Così fan tutte) اثر موتسارت (Mozart) در سال 2014 برای شرکت فیلرمانیک پروداکشن (Philharmonic production) در لس آنجلس (Los Angeles) از مشهورترین آثار اوست.

جوایز، زندگی شخصی و میزان ثروت

جدای از جوایز پریتزکر و استرلینگ، تعداد زیادی جوایز دیگر از جمله جایزه بین المللی معماری پرمیوم ایمپریاله (Praemium Imperiale) انجمن هنر ژاپن توسط حدید کسب شده است. در سال 2012 حدید مفتخر به دریافت نشان بانوی فرمانده (Dame Commander) رتبهٔ امپراتوری بریتانیا (Order of the British Empire) شد. این نشان، دومین نشان رتبهٔ امپراتوری بریتانیا پس از بانوی عالی صلیب (Dame Grand Cross) است.

زها حدید هیچ گاه ازدواج نکرد و فرزندی از خود بر جای نگذاشت. ظاهراً وی خود را وقف حرفه اش نموده بود. او در مصاحبه ای با جاناتان گلنسی (Jonathan Glancey)، نویسنده و منتقد معماری از گاردین، اظهار نموده است که:

اگر معماری شما را از پا درنیاورد یک جای کار می لنگد. برای این حرفه باید تمام وقت خود را صرف کنید. در معماری چیزی به اسم وقت آزاد معنی ندارد.

وی در 31 مارس 2016 در بیمارستان میامی بر اثر حمله قلبی درگذشت. حدید در زمان درگذشت، در حال درمان بیماری برونشیت بود.

زاها حدید یکی از گران قیمت ترین معماران تاریخ بود. میزان ثروت او هنگام مرگش چیزی حدود 125 میلیون دلار تخمین زده شد.

به این مقاله از خبرنگارن امتیاز دهید