ایکه بانا؛ هنر سنتی گل آرایی ژاپنی - بازی های فکری

به گزارش خبرنگاران، ژاپنی ها مردمانی هستند که با وجود دستیابی به جدیدترین فناوری ها همچنان بسیاری از سنت های قدیمی و اصیل خود پایبند بوده و آنها را حفظ نموده اند. ایکه بانا (Ikebana) یا هنر گل آرایی یکی از مشهورترین هنرهای ژاپنی است که قدمت آن به قرن ها پیش باز می گردد.

بیشتر سنت های ژاپنی ریشه در باورهای آیینی و مذهبی آنها دارد. ایکه بانا (Ikebana) یا هنر گل آرایی یکی از مشهورترین هنرهای ژاپنی است که قدمت آن به قرن ها پیش باز می گردد؛ با این وجود همچنان از عناصر اصلی هنر دنیای معاصر محسوب می گردد. با شناخت سنت های اصیل و آداب و رسوم ژاپنی ها می توان به غنای فرهنگی-تمدنی مردمان آن سرزمین پی برد. این مهم بعلاوه در افزایش تعاملات و هم افزایی فرهنگی و نیز توسعه روابط فرهنگی میان دو کشور ایران و ژاپن می تواند نقش بسزایی ایفا نماید.

ایکه بانا هنر گل آرایی

ایکه بانا هنر چیدن زیبای ساقه ها، برگ ها و گل های بریده شده در گلدان ها و سایر ظروف است که طی هفت قرن در ژاپن تکامل یافته است. ایکبانا هنر سنتی گل آرایی ژاپنی است و به نام کادو یا راه گل نیز شناخته می گردد. خود کلمه ایکه بانا به معنای جان بخشیدن به گل ها است. برای چیدمان ساقه ها و گل ها آشنایی با روش های مختلف بستن و قراردادن آنها ضروری است. این فنون همان چیزی است که مردم برای یادگیری در کلاس های ایکه بانا شرکت مینمایند. معمولا 3 تا 5 سال برای کسب این مهارت های فنی و بیانی زمان ضروری است.

ایکه بانا در طول 7 قرن تکامل خود سبک های مختلفی از چیدمان را توسعه داده است. از رایج ترین آنها می توان به سبک هایکا اشاره نمود که شامل ریک کا (گل های ایستاده)، شوکا (گل های زنده) و سیکا (گل های پرتاب شده) و سبک موری بانا (گل های انباشته) هنگام استفاده از ظروفی به نام سویبان است. ایکه بانا بیش از قرار دادن گل در یک گلدان، هنر منظمی است که در آن طبیعت و خلاقیت انسان در کنار هم قرار می گیرد.

تغییرات ایکه بانا در طول زمان

به طور سنتی گل های چیده شده در توکونوما (طاقچه های سنتی موجود در اتاق های پذیرایی از مهمان) تزئین می شد. امروزه نیز اغلب در راهروهای ورودی، اتاق نشیمن، لابی ساختمان های بزرگ و ویترین مغازه ها به چشم می خورند. در ایکهبانا نکته کلیدی استفاده از حداقل ساقه و برگ برای ایجاد خطوط ظریفی است که زیبایی گل ها را برجسته می نماید.

تجهیزات ایکه بانا

هاسامی (قیچی باغبانی یا قیچی معمولی) برای بریدن گل ها و ساقه ها به طول دلخواه استفاده می گردد یا اگرچه نحوه برش ساقه به نوع گیاه و آرایش آن بستگی دارد اما بیشتر برش ها به صورت زاویه دار انجام می گردد. این کار باعث می گردد ساقه ها در گلدان و کِنزان محکم تر شده و فضای برداشت آب بیشتر می گردد.

کابین گلدان بلندی است که در چیدمان هایکا استفاده می گردد و از قطعات متقاطع برای محکم کردن ساقه ها در سه نقطه استفاده می گردد، سوی بان ظرف کم عمقی است که برای موری بانا که به منظور ایمن کردن ساقه ها و گل ها از کنزان استفاده می گردد؛ کنزان هم نگهدارنده ای با نوک تیز به مقدار زیاد به ارتفاع حدود یک سانتی متر (تقریباً 0.4 اینچ) که گل ها را در آن فرو می نمایند تا محکم ثابت شوند.

انواع و سبک های ایکه بانا

هر طرح از ایکه بانا، سبک منحصر به فرد خود را دارد. هایکا شامل (ریک کا، شوکا و سیکا است) یک سبک پایه از چیدمان ایکه بانا است که از یک گلدان بلند استفاده و خطوط عمودی را برجسته می نماید. بزرگترین ویژگی آن تاکید بر جلوه دادن جذابیت طبیعی گل ها و چیدمان آنها با سلیقه و شیک است. چیدمان هایکا از سه عنصر اصلی ساقه های اولیه، فرعی و زینتی تشکیل شده است. طول، موقعیت و زاویه آنها بسته به سبک هایکای مورد استفاده متفاوت می باشد.

ساقه اولیه حدود 70 درجه به جلو متمایل بوده و در یک منطقه 45 درجه به سمت جلو و چپ پراکنده شده است. ساقه فرعی در پشت و سمت چپ اصلی قرار می گیرد تا عمق بدهد. ساقه زینتی به گونه ای چیده شده است که با زاویه 60 درجه در یک ناحیه 30 درجه به سمت راست عناصر اولیه و فرعی به جلو متمایل می گردد.

ایکه بانا؛ هنر سنتی گل آرایی ژاپنی

سبک موری بانا از یک ظرف کم عمق و یک نگهدارنده کنزان استفاده می نماید. ویژگی بزرگ موری بانا، گستره وسیع اشکال طبیعی و تپه ای از گل های زیبا است. در حالی که سبک هایکا قرن ها پیش پیشرفته و قوانین زیادی دارد، موری بانا تنها از دوره میجی (1868-1912) وجود داشته و سبکی نسبتا آزاد است. به عنوان مثال، می توان از گل های غربی استفاده کرد و گل های چیده شده را می توان علاوه بر توکونوما (طاقچه های سنتی ژاپنی) در اتاق ها و راهروهای ورودی نیز به سبک غربی قرار داد.

موری بانا بسته به طول و زاویه ساقه های اولیه، فرعی و زینتی انواع مختلفی دارد. سبک عمودی رایج ترین است. احساس ثبات و گرانش را به وجود می آورد. در این سبک، ساقه اولیه تقریباً به میزان قطر و عمق ظرف می باشد. ساقه فرعی حدود دو سوم و ساقه زینتی تقریباً نصف طول ساقه اولیه است. ساقه اولیه به صورت عمودی قرار می گیرد، در حالی که ساقه ثانویه 45 درجه کج شده و در یک منطقه 30 درجه به سمت جلو و چپ پراکنده شده است. ساقه زینتی 60 درجه کج شده و در یک ناحیه 45 درجه به سمت جلو و راست قرار می گیرد. از بالا، سه ساقه یک مثلث قائم الزاویه را تشکیل می دهند. گل ها در داخل این مثلث قرار می گیرند.

تاریخچه ایکه بانا

ایکه بانا که ریشه در مراسم اهدای گل بودایی دارد، در قرن ششم به ژاپن آورده شد. در زمان های قدیم، شاخه های همواره سبز به عنوان اقامتگاه موقت برای خدایان شینتو ساخته می شد. رسم ارائه گلهای ایستاده با آیین بودا از چین به ژاپن منتقل شد. بعدها با اصلاحاتی که با نوآوری های معماری و اجتماعی همراه بود، گل ها مفاهیم صرفاً مذهبی خود را از دست دادند و به اشیاء با ارزش تبدیل شدند.

متخصصان ریک کا (گل ایستاده) شکل گرفتند و به تدریج در قرن شانزدهم این سبک رسمیت یافت. یک رویکرد کاملاً آزادتر به عنوان گل آرایی نیز ایجاد شد. روینمودهای آزاد و رسمی در نهایت یکپارچه شدند و شکل جدیدی از ایکه بانا را ایجاد کردند که از این پس به یک حرفه فرهنگی محبوب برای همه از سامورایی ها تا بازرگانان تبدیل شد. ایکه بانا، در قرن بیستم به روز شده اما اصول اساسی و سنت های خود را حفظ نموده است.

فلسفه ایکه بانا

همان طور که هنرهای رزمی، خوشنویسی و مراسم چای همواره به عنوان ابزاری برای تزکیه نفس مورد توجه بوده است ایکه بانا به عنوان ابزاری برای آموزش فکر و بدن در نظر گرفته می گردد. ایکه بانا نمونه ای از غنی سازی فکری زندگی روزمره است. ویژگی هایی که در هنر ژاپنی مورد ارج و احترام اند بسیار فراتر از ایده های فلسفی است. آنها یک دنیا بینی فرهنگی را تشکیل می دهند که حول ایده های زندگی در هماهنگی با طبیعت متمرکز است.

به علت مقدار زیاد زمین لرزه در ژاپن، مردم این کشور نه تنها از زیبایی های همراه با گذر هر فصل بلکه از قدرت شگفت انگیز طبیعت نیز مطلع هستند. بلایای طبیعی یک تهدید همیشگی است اما احساس پذیرش تسلیم شده عمیقا در فکریت مردم ریشه دوانده و افراد قدر زمان حال خود را می دانند. همه هنرهای سنتی ژاپن مانند هایکو، مراسم چای و ایکه بانا منعکس نماینده این احساس است و بر زمان حال تاکید دارند. احترام به قدرت طبیعت باعث تسلیم شدن و پذیرش سپاسگزارانه اتفاقات طبیعی از سوی ژاپنی ها شده است.

ژاپنی ها زیبایی را در این حقیقت می یابند

در ایکه بانا حس هماهنگی بین گل ها، ظرف و محیط بسیار مهم است. اینها بعضی از ویژگی های ترکیبی است که میان ایکه بانا با سایر فرهنگ های بصری سنتی ژاپن(نقاشی، معماری) مشترک است. بر خلاف سایر اشکال هنری، ایکه بانا از منابع طبیعی زنده تشکیل شده که رشد و تغییر آزاد دارند. اساس زیبایی هنر گل آرایی در موقتی بودن آن نهفته است.

هر روز همان طور که گل ها و برگ ها بالغ می شوند، تغییرات مداومی را می توان مشاهده کرد که چرخه زندگی را به تصویر می کشد. ایکه بانا ما را تشویق می نماید که نه تنها زیبایی خاص شکوفه کامل بلکه ارزش هر مرحله را درک کنیم. اعتقاد بر این است که گل آرایی انسان را با قوانین طبیعت تطبیق می دهد.

ساختار سنتی چیدمان ها دارای سه شاخه یا ساقه اصلی است که از یک نقطه مرکزی بیرون می آیند و اغلب شکل یک مثلث دارای اضلاع نامساوی را تشکیل می دهند. اضلاع این مثلث نماد وحدت بین قلمرو آسمانی، انسان ها و زمین است.

به عنوان زیربنای فلسفی ایکه بانا، آن چه سبب ایجاد اتحاد میان دنیا بینی شینتو و بودا می گردد این تصور است که دنیا طبیعی همواره در حالت نوسان است. این واقعیت که گلبرگ ها می ریزند، زیبایی زودگذر است و به وسیله کلمه گذرا قابل درک است. ژاپنی ها زیبایی را در این حقیقت می یابند.