بیوگرافی ایرج بسطامی؛ صدای خاموش بم - بازی های فکری

خبرنگاران | سرویس چهره ها - کمتر کسی است که آهنگ گل پونه ها (گل پونه های وحشی دشت امیدم، وقت سحر شد...) را نشنیده باشد. خوب است بدانید خواننده این تصنیف دلنشین زنده یاد ایرج بسطامی است. با ما همراه باشید تا با این هنرمند، زندگی و کارهایش بیشتر آشنا شوید.

بیوگرافی ایرج بسطامی

ایرج بسطامی خواننده موسیقی سنتی ایرانی متولد 1 آذر 1336 بود. وی در شهرستان بم در خانواده ای هنرمند و هنر دوست به دنیا آمد. به طوری که پدر و پدر عظیم و دیگر اجدادش هر کدام در نواختن ساز و آواز تجربه ای داشتند. زنده یاد ایرج بسطامی پنج برادر و دو خواهر داشت که یکی از برادرانش به نام نصرت الله با او دو قلو بود. زندگی و رشد در خانواده ای هنردوست به علاوه استعداد ذاتی که داشت از سن پنج سالگی به آواز خواندن روی آورد. پدر عظیمش که به استعداد او پی برده بود تاکید می کرد که ایرج در آینده خواننده خوبی خواهد شد و همین امر موجب شد که پدرش او را در بهترین جهت آموزش ببرد. ایرج در نخستین سال های آموزش ردیف های آوازی در مکتب تهران را به سبک استاد عبدالله دوامی نزد عموی خود به نام یدالله بسطامی فرا گرفت و به دنبال آن در سن 22 سالگی به جرگه شاگردان استاد محمدرضا شجریان پیوست.

آغاز فعالیت حرفه ای

• وی از سن نوجوانی عمویش را که از نوازندگان چیره دست بم بود، الگو و معلم خود قرار داده بود. در همین دوران برادران بسطامی (ایرج، عباس و محمدعلی بسطامی) و محمد جواد خداوردی (شوهر خواهر ایرج) و نادعلی بنی اسدی گروهی را به سرپرستی یدالله بسطامی تشکیل دادند. این گروه اجرا هایی در رادیو و تلویزیون و اردو های رامسر برگزار کردند. پس از آن ایرج بسطامی به یاری حسین سالاری (از نوازندگان به نام کرمان) پیروز به شرکت در کلاس های آواز محمدرضا شجریان شد و با وجود مسائل بسیار به عشق موسیقی و آواز هفته ای یک بار از بم به تهران سفر می کرد. پس از مدتی در محله پامنار تهران اتاقی اجاره کرد و در همان دوران به دلیل وقایع انقلاب دچار مسائلی در تمرین هایش شد، ولی همچنان با کوشش بسیار به تمرین هایش ادامه داد.

  در طی رفت و آمد به منزل استاد شجریان با پرویز مشکاتیان (نوازنده و آهنگساز سنتور) آشنا شد و نهایتا منجر به شرکت در گروه عارف شد.

• پرویز مشکاتیان در رابطه با آشنایی خود با ایرج بسطامی گفته است:

  اولین بار ایرج بسطامی را در خانه محمدرضا شجریان دیدم. در آن موقع ما چاووش را داشتیم. به خاطر شرایط اجتماعی آن موقع به خواننده های بیشتری با صدا های متفاوت احتیاج داشتیم. من پشت در کلاس آواز استاد شجریان نشسته بودم تا هنرجو ها مرا نبینند. از آن جا بود که از صدای بسطامی خیلی خوشم آمد. ایشان صدای خوبی داشتند و مثل همه آدم های کویر نشین آدم خیلی مهربان و خوبی بود، بعد از کلاس مدتی با او صحبت کردم تا با نقطه نظراتش راجع به هنر و آواز و انگیزه خواندش آشنا شوم؛ ولی آن قدر ساده یافتمش که مصمم شدم تا با او یک سالی در خصوص قضایای پیرامونی سوای موسیقی به گپ و مصاحبه بنشینم.

• ایرج بسطامی پس از 7 سال کلاس های استاد شجریان را رها کرد و نزد استاد پرویز مشکاتیان به فراگیری تئوری و مبانی موسیقی پرداخت و در همین دوران با همکاری پرویز مشکاتیان آلبوم های افشاری مرکب، مژده بهار، افق مهر و وطن من را ارائه دادند.
• در سال 1368 نخستین اثر ایرج بسطامی با نام افشاری مرکب منتشر شد. افشاری مرکب را پرویز مشکاتیان ساخت و بسطامی با آمادگی کامل آن را اجرا کرد.
• سپس در حالی که ایرج بسطامی 33 سال سن داشت گروه عارف با آواز ایرج و سرپرستی پرویز مشکاتیان برای اجرای کنسرت به اروپا رفت و این سفر آغازی برای پیروزیت های بعدی این گروه بود.
• اثر دیگر بسطامی بوی نوروز نام دارد که با همکاری گروه دستان و آهنگ سازی حمید متبسم ارائه شد.
• بسطامی همچنین آلبوم هایی با همکاری کیوان ساکت نیز ارائه داد. آلبوم هایی مانند فسانه، بی کاروان کولی.
• آلبوم سکوت با همکاری کوروش متین از دیگر کار های او بود.
• وی آلبوم های خانه بوی گل گرفت و پایکوبی آشفته، حال آشفته و آلبوم تصویری گل پونه ها را با همکاری حسین پرنیا خلق کرد.
• آلبوم موسم گل حاصل همکاری ایرج بسطامی و محمد رضا درویشی است. در این مجموعه بعضی از تصانیف قدیمی قمرالملوک وزیری را بازخوانی کردند و پرویز مشکاتیان مسئولیت نظارت بر اجرا و نوازندگی سه تار را بر عهده داشت.
• قابل ذکر است که بعضی از آثار وی مانند بی کاروان کولی، خزان و آرزو و بداهه خوانی و بداهه نوازی پس از فوتش منتشر نشدند و آثار انتشار یافته پس از مرگ او مربوط به اجرا های خصوصی و ضبط های خارج از استودیوی او هستند (مثل خزان و آرزو) و طبق آنچه روی جلد آلبوم خزان و آرزو نوشته شده است، نباید انتظار داشت که از کیفیت استاندارد برخوردار باشند. هر چند این آثار پیش از انتشار پالایش و تصحیح شده اند.

اوج فعالیت ایرج بسطامی

زنده یاد ایرج بسطامی در سن 40 سالگی به اوج فعالیت خود رسید به گونه ای که توانست طی 14 سال فعالیتش، 11 آلبوم موسیقی از خود به یادگار بگذارد. وی در آواز های دشتی در کل ایران شهرت بسیار دارد و بیشتر آوازهایش بر پایه ساز سنتور بود و در خواندن صدا های زیر و گام های بلند هیچ کس به پای وی نرسیده است.

او متاسفانه از انتها دهه 70 به خاطر مسائل زندگی دیگر کار جدی ارائه نکرد. ولی با این حال پرویز مشکاتیان او را یکی از تاثیرگذارترین ها در موسیقی ایرانی می داند که توانست پرتیتراژترین آلبوم های موسیقی را ارائه دهد. قطعه وطن من که با شعر ملک الشعرای بهار و آهنگ پرویز مشکاتیان ساخته شده است از طرف سازمان یونسکو به عنوان سرود ملی اعلام شد.

زندگی شخصی ایرج بسطامی

ایرج بسطامی در زمانی که به اوج فعالیتش رسیده بود با مرگ برادرش نصرت الله بسطامی روبرو شد و او مجبور شد که برای سرپرستی خانواده برادرش به بم برگردد. در زمانی که او برای فراگیری آواز به تهران رفته بود نصرت الله (برادرش) مخارج او را پرداخت می کرد به همین دلیل پس از مرگ نصرت الله، ایرج به بازماندگان برادرش ادای دین کرد. ایرج هرگز ازدواج نکرد و او به دور از جنجال و هیاهوی هنری در شهرستان بم و استان کرمان، به تدریس آواز برای جوانان محروم و مستعد بم و سرپرستی خانواده برادرش پرداخت.

آلبوم های ایرج بسطامی

• افشاری مرکب زمستان 1368
• افق مهر 1369
• مژده بهار زمستان 1371
• کنسرت ایرج بسطامی و گروه دستان زمستان 1371
• بوی نوروز زمستان 1371
• تحریر خیال 1372
• وطن من فروردین 1376
• فسانه 1377
• سکوت پاییز 1378
• پایکوبی آشفته 1381
• موسم گل 1382
• ظهور 1383
• خزان و آرزو 1383
• کنسرت راست پنجگاه پاییز 1383
• بی کاروان کولی پاییز 1383
• حال آشفته زمستان 1383
• بیست سال با آثار پرویز مشکاتیان شماره های 2 و 3 زمستان 1385
• بداهه خوانی و بداهه نوازی 1386
• کنسرت ایرج بسطامی و گروه همایون (گل پونه ها 1) 1390

مرگ ایرج بسطامی

این هنرمند در اواخر عمرش به بم که زادگاهش بود بازگشت و در خانه ای کاهگلی زندگی می کرد که متاسفانه در سحرگاه پنجم دی ماه 1382، در زلزله بم زیر آوار ماند و درگذشت. در طی این زمین لرزه، ایرج بسطامی به همراه تمام اعضاء خانواده برادرش (به جز خاطره، دختر برادر ایرج) از جهان رفتند.

پس از مرگ

پس از زمین لرزه و مرگ ایرج بسطامی فاطمه بسطامی (خواهر ایرج) و محمدعلی بسطامی (برادر ایرج) بنیاد فرهنگی هنری ایرج بسطامی را تشکیل دادند. از فعالیت های این بنیاد می توان به برگزاری کوشش برای معرفی افراد به جامعه، برگزاری مراسم نکوداشت پرویز مشکاتیان و ایرج بسطامی اشاره نمود.

محمدعلی بسطامی (برادر ایرج بسطامی) در گزارشی از نشست مطبوعاتی نخستین جایزه آوازی ایرج بسطامی دربارهٔ معرفی جوانان اهل موسیقی به جامعه با بیان این که شجریان و مشکاتیان، ایرج را به جامعه شناساندند، گفت: به یقین ما در تمام مراحل کاری (معرفی موسیقی دانان به جامعه و..). مدیون این دو استاد عظیم هستیم.

از دیگر فعالیت های این بنیاد تقدیر از هنرمندان در زمان حیاتشان است که در این باره می توان به مراسم عظیمداشت استاد پرویز مشکاتیان اشاره نمود.

پس از مرگ ایرج بسطامی کتابی تحت عنوان سکوت گویا از انتشارات آتنا به بازار عرضه شد. در این مجموعه درباره ایرج و آثار خوانده شده توسط وی سخن گفته اند.

پرویز مشکاتیان در مصاحبه ای دربارهٔ ایرج بسطامی می گوید: تنها افتخارم در زندگی این است که ترانه وطن من با صدای ایرج، از طرف سازمان یونسکو سرود ملی اعلام شد.

محمدرضا شجریان نیز دربارهٔ ایرج بسطامی می گوید: بسطامی! خداوند گوهری به تو داده و من می خواهم این گوهر را شکل بدهم. او 6 سال شاگرد من بود. تا میانه دوره عالی هم با من کار کرد. آینده خوبی برایش پیش بینی می کردم. گلی بود که خیلی زود پرپر شد.

در انتها قطعه سکوت گویا را با صدای ایرج بسطامی با هم گوش می کنیم.

کد مولتی مدیا

دانلود

فیلم اصلی